Kinh tế số, con đường dẫn đến tương lai của Việt Nam

Quan điểm được nhiều chuyên gia và doanh nhân đưa ra tại hội thảo chuyên đề 5 về “Phát triển các mô hình kinh doanh mới trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” trong khuôn khổ Diễn đàn cấp cao và Triển lãm quốc tế về công nghiệp 4.0 thường niên năm 2021, diễn ra sáng 11/11.

TIỀM NĂNG KINH TẾ SỐ VÔ CÙNG LỚN

Ông Nguyễn Thế Quang, Phó cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) dẫn báo cáo thống kê của eMaketer, cho biết, doanh thu thương mại điện tử toàn cầu năm 2020 là hơn 4.200 tỷ USD, dự đoán 2021 là trên 4.900 tỷ USD. Và năm 2024 con số này dự kiến là gần 6.800 tỷ USD. “Đây là con số rất lớn và tiềm năng phát triển kinh tế số vẫn còn rất rộng lớn”, ông Quang nói.

Theo ông Quang, kinh tế số đang trở thành xu hướng phát triển quan trọng được nhiều nước nghiên cứu, ứng dụng và phát triển. Phát triển kinh tế số là cơ hội lớn để Việt Nam thu hẹp khoảng với các nước phát triển. Với dân số gần 100 triệu người, Việt Nam được đánh giá một trong những quốc gia phát triển kinh tế số ở mức khá trong khu vực ASEAN. Và theo Phó cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số thì chưa bao giờ được chứng kiến quá trình chuyển đổi số một cách nhanh và sâu sắc như năm 2020, và 2021.

TS. Nguyễn Thành Phong, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương, cho biết, chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã xác định mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 50 nước dẫn đầu về chính phủ điện tử, liên quan đến phát triển kinh tế số, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, mục tiêu đến năm 2025 là kinh tế số chiếm 20% GDP; tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 10%; đến năm 2030, kinh tế số chiếm 30% GDP; tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 20%.

"Kinh tế số phát triển tại Việt Nam chủ yếu vẫn là nền tảng giao dịch và được phát triển dựa trên các nền tảng sáng tạo đã có sẵn của thế giới như: Facebook, Google, Youtube, Grab, Gojek, Lazada, Shopee..."

Ông Nguyễn Thành Phong, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương.

Nền kinh tế số Việt Nam, cùng Indonesia, đang dẫn đầu về tốc độ tăng trưởng trong khu vực Đông Nam Á với trung bình 38%/năm so với 33%/năm của cả khu vực tính từ năm 2015 đến nay. Hà Nội và TP.HCM là 2 trong 7 thành phố lớn phát triển nền kinh tế số của khu vực.

Ông Nguyễn Thành Phong cho rằng, nhờ có nền kinh tế số mà các ngành, nghề kinh doanh sôi động, từ thương mại điện tử, quảng cáo trực tuyến trên các trang mạng xã hội (Facebook, Instagram), giải trí (Netflix, Pinterest), giao thông vận tải (Uber, Grab, GoViet) đến phân phối, bán buôn và bán lẻ (Lazada, Shopee)... Cụ thể, quy mô thị trường thương mại điện tử đạt khoảng 5 tỷ USD, trong khi du lịch trực tuyến khoảng 4 tỷ USD, truyền thông trực tuyến đạt 3 tỷ USD, gọi xe công nghệ khoảng 1 tỷ USD.

“Việt Nam cũng trở thành nơi đón nhận nguồn vốn đầu tư đứng thứ 3 trong khu vực vào các công ty hoạt động trên nền tảng công nghệ thông tin, Internet; với 0,35 tỷ USD cho 137 thương vụ trong năm 2018 và 0,26 tỷ USD cho 54 thương vụ trong năm 2019. Một số thương vụ đầu tư vào MoMo, Sendo, Topica từ các nhà đầu tư quốc tế, góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư cả trong và ngoài nước”, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Thành Phong nhấn mạnh.

Đến từ Ngân hàng Thế giới (WB), ông Toni Kristian Eliasz, chuyên gia giải pháp kỹ thuật số, cũng cho rằng, kinh tế số chính là con đường dẫn tới tương lai của Việt Nam. Theo vị này, dù ngành cơ khí chế tạo vẫn đang được xem là xương sống của nền kinh tế Việt Nam, tuy nhiên, để bổ sung vào thị phần rất cao của ngành này, hay các ngành như dịch vụ, xuất khẩu… thì việc áp dụng những công nghệ mới có vai trò rất quan trọng và các công nghệ mới này, cùng với kinh tế số, chính là động lực tăng trưởng cho Việt Nam trong tương lai.

CÒN NHIỀU HẠN CHẾ, BẤT CẬP

Mặc dù kinh tế số của Việt Nam có những bước phát triển đáng kể, như Việt Nam đang có xếp hạng cao về việc tiếp cận công nghệ, Internet, hay khung pháp lý để giao dịch số cũng đang phát triển, kỹ năng số có những thay đổi nhanh… Tuy nhiên, theo vị chuyên gia của WB, ông Toni Kristian Eliasz, nền kinh tế số của Việt Nam vẫn còn những điểm yếu như trong vấn đề đầu tư hạ tầng số, cơ sở dữ liệu còn đang phân mảnh cả chiều ngang lẫn chiều dọc, chuyển đổi số thì vẫn còn phân tán, tách biệt giữa các cơ quan, bộ ngành, địa phương…

Theo ông Nguyễn Thành Phong, kinh tế số phát triển tại Việt Nam chủ yếu vẫn là nền tảng giao dịch và được phát triển dựa trên các nền tảng sáng tạo đã có sẵn của thế giới như: Facebook, Google, Youtube, Grab, Gojek, Lazada, Shopee... Những nền tảng phát triển bởi Việt Nam còn hạn chế, tập trung chủ yếu ở các nền tảng thương mại điện tử. Nói chung, khả năng cạnh tranh so với các nền tảng thương mại lớn của các tập đoàn/công ty đa quốc gia chưa thực sự cao.

Vị Phó Ban Kinh tế Trung ương cũng cho rằng, mức độ chủ động tham gia phát triển nền tảng kinh doanh tại Việt Nam cũng còn nhiều yếu kém và có phần tự phát. Thể chế, chính sách còn nhiều bất cập. Cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu. Khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực phát triển kinh tế - xã hội; hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia mới được hình thành, chưa đồng bộ và hiệu quả.

Ngoài ra quá trình chuyển đổi số quốc gia còn chậm, thiếu chủ động do hạ tầng phục vụ quá trình chuyển đổi số còn nhiều hạn chế; nhiều doanh nghiệp còn bị động, năng lực tiếp cận, ứng dụng, phát triển công nghệ hiện đại còn thấp. Việc đấu tranh với tội phạm, bảo đảm an ninh mạng còn nhiều thách thức...

“Chưa kể đại dịch Covid-19 với những diễn biến phức tạp, khó kiểm soát đã ảnh hưởng nặng nề đến tất cả các nền kinh tế toàn cầu. Tăng trưởng kinh tế và thương mại, đầu tư quốc tế có xu hướng giảm…”, ông Phong nói và cho rằng, những điều này tác động không nhỏ, gây ra khủng hoảng kinh tế thế giới, làm thay đổi sâu sắc trật tự, cấu trúc kinh tế, phương thức quản trị, cách thức hoạt động kinh tế; thay đổi cả tổ chức đời sống xã hội toàn cầu, thể hiện rõ nét nhất ở xu hướng tiêu dùng hiện đại đòi hỏi phải thay đổi mô hình kinh doanh của doanh nghiệp trong tình hình mới.

Theo bà Nguyễn Thái Hải Vân, Giám đốc điều hành Grab Việt Nam, hiện tại việc phát triển của các nền tảng số và các mô hình kinh doanh, kinh tế chia sẻ của Việt Nam đang phát triển rất rầm rộ như các nước trong khu vực, tuy nhiên về mặt khung pháp lý thì đâu đó vẫn có đỗ trễ nhất định tới 5-10 năm so với thực tế, dẫn đến những quy định chồng chéo, làm cho tiến độ có thể đi nhanh hơn thì đang bị “mắc” lại.

Thứ hai, theo bà Vân, là khuyến khích tinh thần vào công nghệ, vào đổi mới sáng tạo, tích cực chuyển đổi số bằng việc đầu tư vào giáo dục, vào các start-up, hệ sinh thái khởi nghiệp. Thứ ba, đi cùng với chuyển đổi số là thanh toán không dùng tiền mặt, đây là tất yếu và cần tiếp tục đẩy mạnh hơn.