Nhận diện rủi ro cho doanh nghiệp khi giao dịch điện tử

Hoạt động thương mại có yếu tố số hoá tại Việt Nam phát triển mạnh và đứng trước nhiều cơ hội trong giai đoạn dịch COVID-19, tuy nhiên còn nhiều rủi lo pháp lý.

>> Xung đột Nga - Ukraine: Ngân hàng của Nga có thể bị cắt giao dịch quốc tế

Xúc tiến thương mại tìm kiếm đối tác xuất khẩu là đòi hỏi cấp thiết của nhiều doanh nghiệp . Trong các hợp đồng xuất - nhập khẩu hàng hóa giữa doanh nghiệp Việt Nam với đối tác nước ngoài, đa phần đạt kết tốt đã làm gia tăng uy tín của doanh nghiệp cũng như sản phẩm trong nước.

Tuy nhiên, vẫn còn một số vụ việc liên quan đến cá nhân, tổ chức nước ngoài cố tình lừa đảo trong quá trình tiếp nhận và thanh toán hợp đồng khiến doanh nghiệp trong nước phải chịu nhiều thiệt hại.

Thiếu thông tin và kinh nghiệm giao dịch thương mại xuyên quốc gia là hai nguyên nhân cơ bản.

Các vụ việc lừa đảo có dấu hiệu gia tăng

Có thể thống kê nhanh một vài vụ việc điển hình, như năm 2020, đối tác của Hà Lan có hợp đồng xuất khẩu gỗ cho 1 doanh nghiệp Việt Nam với điều kiện doanh nghiệp Việt Nam đặt cọc 50% tiền hàng.

Nhưng sau đó, đối tác Hà Lan lại yêu cầu thanh toán nốt 50% giá trị còn lại của hợp đồng. Dù doanh nghiệp trong nước chấp thuận và thanh toán toàn bộ tiền hàng, nhưng đối tác Hà Lan tiếp tục yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam phải thanh toán thêm 5.000 USD do hàng bị giữ tại cảng.

Doanh nghiệp Việt Nam do đã thanh toán đủ 100% tiền hàng nên không đồng ý chuyển tiền thêm, đồng thời phải viết thư đề nghị Thương vụ giúp kiểm tra làm rõ.

Đầu năm 2022, đối tác tại Moroco có kí hợp đồng lớn nhập khẩu nhựa nguyên liệu với 1 doanh nghiệp Việt Nam. Sau khi hàng cập cảng Moroco, đối tác này đã trở mặt với lý do chất lượng hàng không đảm bảo, đòi trả lại tiền và không hợp tác để xử lý lô hàng nhưng sau đó lại thông đồng để lấy trộm hàng rồi lảng tránh mọi liên hệ.

Ngay khi nhận được thông tin, Thương vụ Việt Nam tại Moroco đã cùng doanh nghiệp trao đổi, bám sát, áp dụng các biện pháp nghiệp vụ theo từng bước nhằm xử lý vụ việc và hạn chế rủi ro. Tuy nhiên, theo thông tin từ hãng tàu, đối tác phía Moroco đã thông quan trộm lô hàng từ cuối tháng 1/2022.

4 rủi ro phổ biến

Ông Nguyễn Trung Nam - Giám đốc điều hành Công ty Luật TNHH Cộng sự Tinh tú (EP Legal) cho biết có nhiều bất cập tiềm ẩn rủi ro trong hoạt động thương mại với yếu tố số hóa.

Cụ thể, đó là rủi ro về xác định danh tính. Việc xác minh danh tính của đối tác không dễ dàng và có thể dẫn đến những hành vi phạm pháp như rửa tiền, làm giả giấy tờ.

Ngoài ra, thu thập chứng cứ khi có tranh chấp cũng khó khăn. Dữ liệu có thể khó truy cập hoặc không thể truy cập, thậm chí có thể bị xóa, ghi đè, mã hóa hoặc bị ẩn”, ông nói.

Theo ông Nguyễn Trung Nam, giao dịch thương mại điện tử cần lưu ý xác thực danh tính điện tử và tìm hiểu thông tin về sàn thương mại sẽ xuất khẩu hàng hóa sang. Bên cạnh đó, cần lưu ý về các thủ tục hải quan và thuế. Ngoài ra, cần lưu ý các quy định riêng của mỗi sàn thương mại điện tử.

“Người bán và người mua gần như không quen biết, chưa kể những khác biệt về văn hoá, ngôn ngữ, thói quen thanh toán, luật quốc tế ... Khi ấy, vai trò trung gian của sàn thương mại điện tử rất quan trọng”, ông cho hay.

Trong quá trình làm việc với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, ông Nguyễn Trọng Tĩnh, Giám đốc Kênh bán hàng và Phân phối ngân hàng doanh nghiệp, Ngân hàng thương mại cổ phần Hàng hải Việt Nam (MSB) nhận thấy, có 5 rủi ro phổ biến.

Vụ 100 container điều xuất sang Ý nguy cơ bị lừa một lần nữa đã dóng lên hồi chuông cảnh báo về việc doanh nghiệp bị lừa khi xuất khẩu ra bên ngoài.

Đầu tiên là rủi ro thương mại: Người nhập khẩu chậm hoặc không thanh toán, biến động giá cả thị trường do chính trị, thiên tai...Theo ông Nguyễn Trọng Tĩnh, để hạn chế, doanh nghiệp cần thực hiện biện pháp thẩm định thông tin đối tác thận trọng (KYC), chỉ chọn đơn vị tin cậy, có lịch sử thanh toán đúng hạn. Nên chia thành nhiều đợt chuyển tiền (đặt cọc, chuyển một phần, chuyển hết khi nhận đủ hàng, kết hợp các phương thức thanh toán khác nhau như 30% bằng TT (chuyển tiền bằng điện), 70% bằng L/C (thư tín dụng).

Thứ hai là rủi ro biến động tỷ giá. Tại MSB có bộ phận nghiên cứu thị trường từ đó đưa ra báo cáo biến động ngắn và dài hạn, cung cấp cho doanh nghiệp lựa chọn giải pháp tài chính phù hợp. "Chúng tôi cũng cung cấp giải pháp bảo hiểm rủi ro tỷ giá, tránh ảnh hưởng kết quả kinh doanh", đại diện MSB cho biết.

Thứ ba là rủi ro về đạo đức như người nhập khẩu không nhận hàng, từ chối thanh toán; người chở hàng biến mất, rút ruột, làm hỏng hàng; người giao nhận chứng từ cấu kết người mua rút ruột thay thế bộ chứng từ để đi lấy hàng... Đại diện MSB kiến nghị có biện pháp KYC (biết khách hàng của bạn) đối tác, lựa chọn đối tác có quan hệ lâu năm, kết hợp phương thức trả trước một phần hoặc bảo lãnh ngân hàng; chọn hãng vận tải uy tín, có tên tuổi hoặc chọn phương thức thanh toán không phải thuê vận tải, lộ trình chuyên chở kiểm soát online.

>> Cảnh báo rủi ro trong giao dịch quốc tế từ vụ lừa đảo của Echopack Inc

>> Xung đột Nga - Ukraine: Ngân hàng của Nga có thể bị cắt giao dịch quốc tế

Thứ tư là pháp lý. Khi doanh nghiệp hạn chế kiến thức có thể xác lập hợp đồng với quyền lợi bất lợi, cần lập bộ phận chuyên trách hoặc sử dụng lĩnh vực tư vấn chuyên sâu về luật pháp quốc tế.

Cuối cùng là rủi ro về vận hành. Có trường hợp trình độ tham gia của các bên còn yếu dẫn đến sai sót từ khâu soạn hợp đồng, lập chứng từ dẫn đến khả năng chậm hoặc không được thanh toán.

Doanh nghiệp phải điều tra đối tác rõ ràng

Trong khi đó, ông Ngô Khắc Lễ, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) lưu ý tầm quan trọng của việc lưu giữ dữ liệu khi giao dịch thương mại điện tử (TMĐT), đề phòng các trường hợp phát sinh tranh chấp.

Đại diện VIAC đã dẫn chứng trường hợp một doanh nghiệp Việt Nam, tham gia điện tử xuyên biên giới, khi giao dịch chỉ dùng thiết bị điện tử không dây là điện thoại di động. Doanh nghiệp này sau đó bị lừa, đã chuyển tiền nhưng không nhận được hàng.

“Khi ra nước ngoài, người của doanh nghiệp vẫn có thể liên lạc với bên lừa đảo bằng di động. Thậm chí cảnh sát sở tại cũng nói chuyện với người lừa đảo kia bằng di động nhưng cảnh sát cho rằng, họ cũng không biết số điện thoại đó có phải của nước của họ không? Sau đó, doanh nghiệp nhìn hợp đồng, gọi điện thoại theo số hợp đồng, phát hiện điện thoại thiếu một số. Các địa chỉ trên hợp đồng đều là địa chỉ ma hoặc là địa chỉ của một đơn vị khác”, ông Ngô Khắc Lễ cho biết.

Để tránh rủi ro, Trọng tài viên Ngô Khắc Lễ khuyên doanh nghiệp khi giao dịch điện tử, đầu tiên phải điều tra đối tác cụ thể, xác định rõ phương thức lưu giữ thông tin. Nhiều người dùng zalo, viber, lẫn lộn việc chung riêng, đến khi có tranh chấp, không phân tách được. Khi được yêu cầu hồ sơ để giải quyết tranh chấp, không lưu lại được các bản các bên đã sử dụng. Thực tế, có những bản trên điện tử có thể tự động xóa khi đối tượng thay đổi. Vì vậy, các doanh nghiệp phải lưu giữ được các thông tin, văn bản để khi tranh chấp có thể kiểm tra; có thể sao lưu những email, đoạn chat ra nhiều nơi, khi có tranh chấp có thể mang máy tính đến để lấy được văn bản.

Ông Trịnh Khắc Toàn, Giám đốc Khu vực phía Bắc, Amazon Global Selling Việt Nam đã thông tin về điều kiện tham gia và kỹ năng kinh doanh khi tham gia hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới. Ông Trịnh Khắc Toàn bày tỏ, doanh nghiệp cần có nhân sự chuyên trách, có chiến lược sản phẩm và thương hiệu, hiểu rõ quy định của thị trường mục tiêu, nhất là khi đưa hàng ra các thị trường quốc tế.

Nguồn: Tạp chí Diễn Đàn Doanh Nghiệp.