Với lợi thế đất đai rộng lớn, đa dạng về địa hình từ miền núi, trung du đến đồng bằng ven biển, Nghệ An sở hữu kho tàng nông sản phong phú, mang đậm dấu ấn bản sắc. Trên cả hành trình 80 năm, ngành Nông nghiệp Nghệ An đã luôn nỗ lực phát triển, đưa những nông sản tiêu biểu, đặc sản truyền thống thành thương hiệu có giá trị kinh tế cao.
Cam Vinh là một trong những thương hiệu nông sản nổi bật nhất của Nghệ An. Được bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ rất sớm, Cam Vinh không chỉ nổi tiếng với những vườn cam Xã Đoài có hương vị đặc trưng không nơi nào có được, mà còn từ những đồi cam bạt ngàn, thơm ngon ở khắp vùng đất Phủ Quỳ, Thanh Đức, Đông Thành, Con Cuông…
Những năm gần đây, tỉnh đã triển khai quyết liệt các giải pháp khoa học kỹ thuật để khắc phục dịch bệnh, thoái hóa, với hướng đi mới là tập trung mạnh vào canh tác hữu cơ (VietGAP), sử dụng phân bón sinh học, và ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Nhiều sản phẩm cam chất lượng đã đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao, mang lại thu nhập ổn định và bền vững cho người dân vùng trồng. Sự "hồi sinh" này không chỉ giúp cam đạt năng suất, mà còn nâng cao chất lượng, mẫu mã, mở rộng cửa vào các hệ thống siêu thị lớn.
Từ sự đầu tư đồng bộ của các tập đoàn lớn là TH Truemilk và Vinamilk Nghệ An công nghệ hiện đại, sản lượng lớn, Nghệ An đã trở thành trung tâm chăn nuôi bò sữa công nghệ cao của cả nước. Các trang trại bò sữa khổng lồ tại vùng Phủ Quỳ đang vận hành theo quy trình khép kín, ứng dụng công nghệ hiện đại từ Israel và Mỹ.
Sữa tươi công nghệ cao được sản xuất tại Nghệ An có chất lượng vượt trội với đàn bò sữa cao sản được chăm sóc theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt, cho ra nguồn sữa tươi sạch đạt năng suất cao, thuộc top đầu khu vực Đông Nam Á. Không chỉ thống lĩnh thị trường trong nước, sản phẩm sữa tươi từ Nghệ An còn tự tin xuất khẩu, khẳng định vị thế thương hiệu quốc gia. Đặc biệt, với tầm nhìn và sứ mệnh của mình, Tập đoàn TH đã tiên phong trong việc đạt chứng nhận trang trại trung hòa Carbon (Net Zero), hướng tới phát triển xanh bền vững.
Gắn liền với các địa phương miền núi của tỉnh như Anh Sơn, Thanh Thuỷ, Thanh Đức…, nhiều năm qua, cây chè đã trở thành cây công nghiệp chủ lực của tỉnh, với diện tích lớn và chất lượng tốt. Toàn tỉnh hiện có gần 10.000 ha chè công nghiệp và ngành nông nghiệp đang thúc đẩy mạnh mẽ việc chuyển đổi diện tích chè sang canh tác hữu cơ, VietGAP, giúp nâng cao giá trị thu mua và chất lượng xuất khẩu.
Đặc biệt, để nâng cao vị thế cây chè, Nghệ An đã thu hút nhiều doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm (chè xanh, chè đen, bột matcha) để tối đa hóa giá trị, thay vì chỉ xuất khẩu thô. Nghệ An hiện là tỉnh sản xuất chè đứng thứ ba cả nước với khoảng 86 cơ sở sản xuất, tổng công suất thiết kế đạt 871 tấn chè búp tươi/ngày. Không chỉ là vùng nguyên liệu, những đồi chè còn trở thành điểm đến hấp dẫn, đặc biệt, như vùng Đảo chè Thanh Chương đã trở thành một biểu tượng của du lịch nông nghiệp xứ Nghệ, mang lại thu nhập kép cho người dân.
Từ những quả cam Vinh đã thành thương hiệu được người tiêu dùng khắp nơi biết đến và ưa chuộng, đến các trang trại bò sữa công nghệ cao hàng đầu Đông Nam Á, và những đồi chè xanh mướt gắn với du lịch sinh thái – Nghệ An đang khai phá tài nguyên đất đai, khí hậu và thổ nhưỡng đặc thù, tạo ra những thương hiệu nông sản đặc trưng, tiêu biểu, đem lại giá trị cao và đời sống ấm no cho hàng ngàn hộ nông dân.
Bên cạnh những sản phẩm nông nghiệp chủ lực như cam, chè, mía, dứa…, Nghệ An còn nổi tiếng với nhiều sản phẩm chế biến tinh hoa. Các đặc sản như tương Nam Đàn, nhút, trám Thanh Chương… không chỉ là món ăn truyền thống mà còn được phát triển, chuẩn hóa để trở thành sản phẩm quà tặng, du lịch. Nhiều loại nông sản tiềm năng như mật mía, lạc sen… đều đang được chú trọng đầu tư theo hướng công nghệ cao, an toàn và chế biến sâu để gia tăng giá trị.
Trong đó, nổi bật là chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) được xem là "đòn bẩy" quan trọng giúp nông sản đặc trưng Nghệ An bứt phá. Đến nay, Nghệ An đã có trên 650 sản phẩm OCOP, nhiều sản phẩm đã đạt chuẩn từ 3 sao đến 5 sao, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về nguồn gốc, quy trình sản xuất và vệ sinh ATTP.
Cùng với đó, việc xây dựng thương hiệu, gắn mã vùng trồng, tem truy xuất nguồn gốc sản phẩm nông nghiệp chủ lực đã góp phần tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng. Sản phẩm OCOP được quảng bá, kết nối với hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử và hướng tới xuất khẩu đã dần hình thành nên thị trường tiêu thụ rộng lớn, nâng cao giá trị các sản phẩm nông nghiệp chủ lực của tỉnh.
Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã có các doang nghiệp chế biến xuất khẩu lúa gạo với quy mô công nghiệp, tổng công suất hàng năm đạt hàng trăm nghìn tấn như Tổng Công ty CP vật tư Nông nghiệp, Nhà máy gạo của Tập đoàn TH… Một số dự án chế biến sản phẩm trái cây quy mô lớn như: Nhà máy chế biến dứa cô đặc, nước chanh leo cô đặc, nước ép trái cây Quỳnh Lưu quy mô 5.000 tấn/năm; Nhà máy nước tinh khiết, thảo dược và hoa quả Núi Tiên của Tập đoàn TH sản xuất các loại nước ép trái cây, nước uống sữa trái cây với nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, gắn với phát triển vùng trồng cây nguyên liệu sạch, an toàn… Toàn tỉnh có 3 nhà máy chế biến mía đường đang hoạt động, sản lượng đường kính đạt trên 140.000 tấn/năm.
Tỉnh đã tập trung đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao KHCN nhất là công nghệ cao, công nghệ sinh học, công nghệ thân thiện với môi trường, góp phần nâng cao sản lượng và chất lượng các sản phẩm nông nghiệp chủ lực. Năm 2024 Nghệ An có gần 40 ngàn ha sản xuất nông nghiệp có ứng dụng công nghệ cao.
Các chính sách hỗ trợ của nhà nước cũng tạo động lực mạnh mẽ cho các địa phương, doanh nghiệp, HTX và người dân mạnh dạn đầu tư sản xuất, ứng dụng KHCN và các quy trình thực hành nông nghiệp tốt để tạo ra sản phẩm với năng suất cao, chất lượng tốt; đồng thời, đẩy mạnh chế biến và quảng bá, tăng cường liên kết chuỗi giá trị sản phẩm và tham gia đa dạng các kênh phân phối nông sản trên thị trường nội tỉnh, trong nước và xuất khẩu.
Mỗi năm, Nghệ An sản xuất trên 670 ngàn tấn gạo, trên dưới 95 ngàn tấn trái cây (cam gần 38 ngàn tấn, bưởi gần 20 ngàn tấn, dứa trên 36 ngàn tấn…); sản lượng chè búp tươi hàng năm lên tới gần 120 ngàn tấn, mía gần 1,4 triệu tấn, sữa tươi hơn 315 triệu lít… Năm 2024, giá trị xuất khẩu các ngành hàng từ sản phẩm chủ lực đạt mức cao: Dăm gỗ đạt gần 280 triệu USD, viên nén gỗ đạt 27 triệu USD, thuỷ sản 130 triệu USD, gạo 46 triệu USD, hoa quả chế biến và nước hoa quả 23 triệu USD.